१० कात्तिक २०७९, बिहीबार
नेपाली हिन्दु धर्मावलम्बीहरुको दोस्रो महान् पर्व भाइटिका (दीपावली) मा खेलिने देउसी भैली मानव संस्कृति, सभ्यता र समाजको वास्तविक चित्रसँग अन्तरसम्बन्ध राख्दछ । यसले नेपाली हिन्दु समाजको संस्कृति बोल्छ, मौलिकताका गीत गाउँछ र आफ्नोपन सबैमाझ भिज्ने गरी प्रकट गर्दछ ।
यो मनोरञ्जन मात्र होइन, परम्परा, संस्कृति र इतिहास हो । यद्यपि पछिल्ला वर्षहरुमा मनाईने देउसी भैली संस्कृतिले भने आधुनिकताका नाममा मौलिकतामाथि हमाला गरेको पाइन्छ । साँस्कृतिक इतिहासलाई भन्दा आधुनिक परिवेशलाई अवलम्बन गरेको पछिल्लो पुस्ताले भड्किलो र अराजक शैलीबाट देउसी भैली खेलेको देखिन्छ ।
हिमाली जिल्लामा यसअघिका देउसी भैलीमा मादल, बाँसुरी, खैंजडी, घुघुरालगायतका बाजा प्रयोग गरिन्थ्यो । यमराज र बहिनी यमुनासँग जोडिएको इतिहास भट्याइन्थ्यो । बिडम्बना ! अचेल खेलिँदै आएको देउसी भैलीमा भैलेराहरु डिजे गीत संगीतमै झुम्मिएको पाइन्छ । देउसीमा ¥याप, पप जस्ता गीत गाइनुले सृजना फिटिक्कै देखिदैन ।
एक दशकअघि हरेकलाई हेरौं हेरौं लाग्ने देउसी भैली आज सुन्दा बुझ्न र पचाउन गाह्रो हुँदै गएको कर्णालीका संस्कृतिसम्बन्धी जानकार रमानन्द आचार्यले बताउनुभयो । हरेक संस्कृतिले आफ्नै सभ्यता र मौलिकता बोकेको हुन्छ,” आचार्यले भन्नुभयो, “त्यसको जगेर्ना, संरक्षण र सम्वद्र्धन गर्ने दायित्व पछिल्लो पुस्ताको हुन्छ ।”
विभिन्न साँस्कृतिक चाडपर्व, शुभसाईत, शुभ दिन, शुभ मुहर्तमा प्रकट हुने हाम्रो संस्कृति र मौलिक परम्परा आधुनिक जीवनशैलीका कारण हराउँदै जानु चिन्ताको विषय बनेको उहाँले बताउनुभयो । परिवर्तनका नाममा अनुशासनहिन् गतिविधिलाई नियन्त्रण गरेर साँस्कृतिक तथा मौलिक सम्पदालाई बचाउन सकिएमा मात्र हाम्रो पहिचान र अस्तित्व कायम हुने जानकार आचार्यको भनाई छ ।
अहिलेको पुस्ताले पुर्खाको बिरासतलाई बचाउने भन्दा ध्वस्त पार्ने काम गरेको जुम्ला तिला गाउँपालिका ४ जुम्ला निवासी ९९ वर्षीय ज्येष्ठ महिला कालु शाहीले बताउनुभयो । ज्येष्ठ महिला शाहीले भन्नुभयो, “हामी कहाँ १०÷१५ वर्ष अघिसम्म यस्तो देउसी भैली खेल्ने संस्कृति देखिदैनथ्यो । त्यसपछि मात्र खेल्ने हाम्रा भाइ छोराहरुको देउसी भैली राम्रो लागेर हामी पनि मिसिन्थ्यौं ।”
आजभोलिको देउसी भैली हेर्दा त निकै छाडा जस्तो लाग्ने गरेको उहाँले बताउनुभयो । शाहीका अनुसार अचेलको भैलीमा ती छा–छोरी (केटाकेटी)मा एकातिर अनुशासन देख्न पाइदैन भने अर्कोतिर गीत पनि भाका, लय र शैली नमिलेको अनि कुराको शैलीमा गीत गाउने गरेको पाइन्छ । नाच झनै उत्ताउलो किसिमको हेर्न नसकिने भएको उहाँले प्रतिक्रिया दिनुभयो ।
सोही वडाका स्थानीय ८० वर्षीय ज्येष्ठ नागरिक बीरबहादुर सिंहका अनुसार बनिबनाउ गीत गाउँने आजको पुस्ताले आफ्नो सृजना रतिपनि प्रस्तुत गर्न नसकेको तर्क गर्नुभयो । “नयाँ पुस्ताले देउसी भैलीमा न आफ्नो संस्कृति पछ्याएको छ नत आफ्नो सृजना नै पस्कन सकेको छ,” उहाँले भन्नुभयो, “यसले आजको पुस्तालाई गीत, संगीत र सृजनामा समेत परनिर्भर बनाएको छ ।”
फेरिँदै गएको देउसी भैलीले हाम्रो नेपालीपनलाई आयतित संस्कृतिमा रुपान्तरण गरेको उहाँको बुझाई छ । मूलतः संस्कृति तथा मौलिकताको संरक्षण, सभ्यताको उजागर र सृजना शक्तिमा जोड दिने संयन्त्रको निर्माण गर्नुपर्नेमा संस्कृतिसम्बन्धी जानकारहरुले गम्भीर चासो व्यक्त गर्दै आएका छन् ।
